Wrak łodzi średniowiecznej P2 ze stanowiska archeologicznego: Port średniowieczny Puck

Wydobyty w 2005 r. wrak średniowiecznej łodzi klepkowej z napędem wiosłowo-żaglowym, datowany na pierwszą połowę X wieku. Zachowało się ok. 2/3 pierwotnej długości jednostki. Większość elementów konstrukcyjnych została wykonana z drewna dębowego lokalnego pochodzenia, chociaż niektóre elementy wykonane są z olchy, brzozy i sosny. Wrak ten jest szczególnie interesujący ze względu na konstrukcję, łączącą w sobie tradycje słowiańskie oraz skandynawskie. Do tych pierwszych należą łączenie klepek poszycia za pomocą gęsto rozmieszczonych drewnianych kołków oraz płaskie dno jednostki, umożliwiające żeglugę po płytkich wodach. Cechą charakterystyczną dla łodzi skandynawskich jest natomiast wykonany z naturalnego krzywulca kloc podmasztowy, pełniący funkcję gniazda masztu. Łódź posiadała system usztywnień poprzecznych, składających się z denników, ławek wioślarskich oraz węzłówek; wzdłużnie kadłub usztywniony był przez biegnące nad węzłówkami wzdłużniki. Poszycie wykonane było z cienkich dębowych klepek o długości około 3 metrów. Każda burta składała się z siedmiu pasów poszycia. Do relingowego (najwyższego) pasa poszycia przymocowane były dulki wioślarskie, a na zewnątrz biegła listwa służąca najprawdopodobniej do zawieszania tarcz. Długi, wrzecionowaty kształt łodzi świadczy o tym, iż była to szybka jednostka bojowa. Mogła ona służyć do wypraw wojennych wzdłuż wybrzeża lub w górę rzek. Obecnie wrak znajduje się w zbiorach Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku.

• Zachowana długość: 13,5 m
• Zachowana szerokość: 2,1 m
• Chronologia: ok. 950 r.
• Długość rekonstruowana: 21,3 m
• Zanurzenie rekonstruowane: max. 48 cm
• Załoga: max. 31

Na podstawie: Litwinienko P., Różycki J.: An attempt to create a digital reconstruction of the Puck 2 wreck hull [w]: Proceedings of the 15 ISBSA (w druku) oraz Pomian, I.; Litwin, J. Attempt at evaluating the scientific value of the P-2 boat originating from the Early Middle Ages, in Bockius, R. (ed.) Between the seas. Transfer and exchange in nautical technology. Proceedings of the 11 ISBSA, Mainz 2009, pp. 421-428

Pomost

Stanowisko portu średniowiecznego w Pucku składa się również z pozostałości konstrukcji drewnianych usytuowanych w dnie wzmocnionym faszyną, kamieniami i mierzwą. Prowadzone od 1978 r. do 1985 r. przez Muzeum Ziemi Puckiej badania potwierdziły istnienie tu wczesnośredniowiecznych struktur o charakterze portowym. W wyniku prowadzonych prac zlokalizowano i częściowo zinwentaryzowano dwa ciągi drewnianych i kamienno-ziemnych umocnień brzegowych, jeden o długości ok. 150m i szerokości 25m, drugi składający się z ramion o długości 68 m, 55 m, 42 m i o szerokości 10m. W 1990r. badania na stanowisku w Zatoce Puckiej rozpoczęło Centralne Muzeum Morskie w Gdańsku (obecnie Narodowe Muzeum Morskie). W części północnej stanowiska zachowały się pozostałości najstarszych pomostów oraz nabrzeża. Pale pomostu wbite są w dno w dwóch rzędach wiązek po dwa lub trzy pale w wiązce na odcinku 25 m. Szerokość pomostu nie przekracza pięciu metrów. Również batymetria dna w tym rejonie pozwala wyróżnić dwie strefy: głębszą odmorską, gdzie głębokości w chwili obecnej wahają się w granicach 200-250cm oraz gwałtownie spłycającą się część umocnienia brzegowego o głębokości zmniejszającej się nawet do 160cm. Rejon nasady pomostu to miejsce wyjątkowo częstego występowania faszyny i fragmentów ceramiki. Jest tu również wyraźne zagęszczenie prymitywnie obrobionych, pozbawionych kory fragmentów pni i konarów drzew. W niewielkim stopniu zachowały się bierwiona dębowe z otworami jarzmowymi, których nieliczne fragmenty leżą porozrzucane między palami. Pewną pomocą przy próbie rekonstrukcji ich układu są pale kotwiące o charakterystycznym, prostokątnym przekroju, wciąż wbite w dno. Najstarsze fragmenty pomostów, zlokalizowane w północnej części stanowiska, datowane są na pierwszą połowę X wieku.

Czółno drążone – dłubanka

Wydobyty w 1989r. w ramach prac ratowniczych z dna Zatoki Puckiej fragment dziobowej części łodzi jednopiennej wykonanej z dębu. Posiada dwie równolegle biegnące burty przechodzące w wyprofilowany, zaostrzony dziób. Za znajdującą się w części środkowej grodzią pozostawiono podczas obróbki zgrubienia z wycięciem do zamocowania ruchomej grodzi.

Dłubanki z terenu Polski wykonywano zarówno z miękkich, jak i twardych gatunków drzew. Wśród zachowanych czółen od okresu neolitu do średniowiecza przeważają dłubanki dębowe, co nie wynika z największej preferencji dla tego gatunku drewna w przeszłości, lecz z jego wyjątkową trwałością oraz większą możliwością lepszego przetrwania w środowisku wodnym.

Sporządzanie czółna rozpoczynano od ścięcia wybranego drzewa. Forma łodzi była ustalana zazwyczaj „na oko”. Gdy planowany przekrój czółna odpowiadał swym kształtem ściętej kłodzie, wówczas formowanie zewnętrznych powierzchni ograniczało się do usunięcia kory, niekiedy bielu i części słojów, pozostałości gałęzi i konarów oraz do ukształtowania dziobu i rufy. Następnie usuwano za pomocą narzędzi lub ognia masę drzewną z wnętrza. Zewnętrzne nieregularności pnia nie zawsze były usuwane. Jeżeli dłubanka miała tworzyć element tratwy, często pozostawiano trudne do usunięcia fragmenty gałęzi i sęków. Po usunięciu drewna z wnętrza, wykańczano czółno na zewnątrz do pożądanego kształtu, poprzez zmniejszanie grubości burt i dna.

Obfitość doskonałego surowca jest zapewne jedną z głównych przyczyn, dla których łodzie tego typu należą do grupy najliczniej reprezentowanych pozostałości pojazdów służących do spławu towarów lub przewozu w poprzek rzeki, używanych od epoki brązu aż po czasy niezbyt odległe. Ich nośność ograniczona była wielkością pnia, ale niektóre egzemplarze dłubanek, przekraczające 15m, są świadectwem możliwości załadunku znacznej ilości towarów, która mogła zostać zwielokrotniona wskutek połączenia kilku kadłubów w tratwę lub prom.

Dawniej łodzie jednopienne, stanowiące zazwyczaj przypadkowe odkrycia, były często pomijane w pracach archeologicznych, obecnie dzięki możliwościom precyzyjnego określenia ich wieku metodami datowania bezwzględnego stanowią ważną kategorię źródeł do badań nad dawną żeglugą.

• Zachowane wymiary: długość: 4,20m, szerokość: 0,80m.
• Chronologia: 1190+/-70 BP.

Dłubanka znajduje się w zbiorach Muzeum Ziemi Puckiej im. Floriana Ceynowy w Pucku.